Cây dã hương nghìn năm tuổi thuộc xã Tiên Lục, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang là một trong hai cây dã hương đại thụ lớn nhất thế giới được xếp hạng là Di sản quốc gia.
Cây dã hương nghìn năm tuổi thuộc xã Tiên Lục, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang là một trong hai cây dã hương đại thụ lớn nhất thế giới được xếp hạng là Di sản quốc gia.
Người dân xã Tiên Lục, huyện Lạng Giang đều gọi cây dã hương cổ này là “cụ”. Các cụ bô lão trong thôn kể lại rằng, từ nhiều đời trước các cụ đã thấy cây to và đẹp. Trước kia trong ngõ phố của thôn còn ghi lại câu chuyện vua Lê Cảnh Hưng (1740-1786) khi đi ngang qua thôn, thấy cây dã hương to, đẹp đã sắc phong cho cây là “Quốc chủ đô mộc Dã Đài vương” (nghĩa là cây dã hương lớn nhất nước).
Cây dã hương thuộc họ long não, hoa nhở màu vàng nhạt, nở vào cuối mùa Xuân, nhựa cây có chứa tinh dầu, có mùi hương rất thơm và đặc trưng; gỗ của cây có thể làm được hương trầm, loại hương rất thơm và quý. Đặc biệt cây có chứa chất safrol, thành phần có giá trị trong chế biến thực phẩm và mỹ phẩm.
Cây có dáng bề thế, uy nghi. Chu vi thân cây chỗ to nhất là 17,4m, khoảng tầm người dang tay ôm mộc hết. Chiều cao của cây là 36m, tán thân cây che phủ gần 2 sào đất. Trên ngọn cây có những cành đã khô như vậy vững vàng. Lấp vỏ cây dày trung bình khoảng 15cm.
Dân làng ở đây lưu truyền rằng, cây dã hương ở đây đã đạt Bắc mà vẫn tới tận Huế, vì có một vị quan về đây chặt một đoạn rễ đem về kinh thành Huế để tiến vua; cây dã hương ở trên Nam mà cành sang tận Trời Tây (đây là năm 1905, toàn quyền Đu-me đã cử một cành dã hương ở đây và cho người làm thành hai cây thành giá làm lưu niệm và năm 1932, ảnh cây dã hương đã được trưng bày ở Hội chợ Mạc-Xáy Pháp).
Cây không chỉ là nét đẹp của cảnh quan môi trường, cảnh quan thiên nhiên mà còn là nét đẹp văn hóa, biểu trưng rất đậm đà mục đích mạnh, thân thiết, linh thiêng trong không gian văn hóa của vùng đồng bằng Bắc Bộ nói riêng và văn hóa Việt Nam nói chung.
Năm 1989, Bộ Văn hóa – Thông tin đã xếp cây dã hương ở Bắc Giang nằm trong quần thể di tích quốc gia (gồm cây dã hương, đền Viện Sơn, chùa Phúc Quang, đền Thuận Hòa).
Người dân trong xã cho biết, nhờ có mùi hương của cây dã hương mà nhân dân ở đây có sức khỏe tốt, các bệnh dịch truyền nhiễm ít có hội lây lan. Cây được coi như một linh vật của người dân quanh vùng với nhiều giai thoại và cũng là chỗ dựa tinh thần vững chắc cho người dân nơi đây.
Cho đến nay chưa có tài liệu nào xác định chính xác tuổi đời của cây dã hương này, nhưng theo người dân ở nơi đây thì vẫn gọi là cây dã hương ngàn năm tuổi.
Trong cuộc hội thảo về cây dã hương của Trung tâm Nghiên cứu và phát triển đa dạng sinh học tổ chức năm 2011, các nhà khoa học trong và ngoài nước khẳng định cây dã hương này đã tồn tại khoảng 1.000 năm và trên thế giới chỉ có hai cây dã hương quý như thế. Một cây ở châu Phi đã chết nên cây dã hương này được xem là cây “độc nhất với vẻ đẹp của thế giới”.
Hiện nay cây dã hương đã được nhà nước coi là Di sản quốc gia, hàng ngày có rất nhiều đoàn khách về đây không chỉ để chiêm ngưỡng, cảm nhận vẻ đẹp của cây dã hương nghìn năm tuổi.
Theo ông Hoàng Việt Nên, người trồng coi cây dã hương nghìn năm tuổi, các bậc cao niên ở Tiên Lục đã nghiệm ra một hiện tượng khắc thú vị, đó là mối liên hệ giữa cây dã hương cổ thụ với đời sống xã hội đương thời. Theo đó, nếu cây dã hương có một cành nào đó giả khô rồi xuống như vậy lại cho nhiều cành mới vươn lên thì điều này sẽ báo hiệu một sự chuyển biến lớn của đất nước.
Như năm 1945, cành dã hương lớn phía Đông Bắc gây là lực Cách mạng tháng Tám thành công; Năm 1954, cành phía Tây gây là năm chiến thắng Điện Biên Phủ; Năm 1964 cành phía Nam gây gần với sự kiện Vịnh Bắc Bộ chiến tranh mở rộng ra miền Bắc; Năm 1975 cành phía Tây gây gần với sự kiện giải phóng miền Nam thống nhất đất nước; Năm 1984 cành phía Tây Bắc gây gần với sự kiện “khoán 10” và cành ở đình ngọn phía Nam gây vào chỉu 22/10/2006, thì 16 ngày sau Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới.
