Cách ăn uống hợp lý trong mùa hè giúp cơ thể khỏe mạnh, giảm nguy cơ mất nước và cảm cúm.
Chào giải nhiệt
Theo tư liệu từ Tổng tập Đạo Công Chính (sách do Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, Hội đồng y Việt Nam và TTXVN phát hành năm 2006) thì 3 tháng hè gọi là phần tử, khí trời đất giao hòa, muôn vạn tư tưởng tốt nên đêm ngắn, dày không ướt ải nắm đến sáng, giữ thần chí không nóng giận… ứng với đảo trượng dương của trái đất. Quan trọng nhất là về ăn uống phù hợp để có thể khẻ mạnh. Theo đó:
Bữa tối không nên ăn quá no vì dạ dày phải làm việc hết công suất, cần lượng màu lạnh để tiêu hóa thức ăn, khiến màu sắc sẽ không đủ cấp cho não bộ, dẫn đến mệt mỏi, đầy bụng khó chịu.
Thời điểm tháng 6 rất nắng nóng, nên ăn một số loại chào giải nhiệt, tốt cho cơ thể như chào cầu kỳ, chào sần dược (cách nấu chung là dùng 1 hợp sần dược (hoài sơn, hoặc kỳ tử) nếu với 2 chén gạo tẻ, ăn sẽ bớt ít nguyền khí.
Chào hạt sen: Gạo tẻ nếu chào gần chính cho bột hạt sen vào quấy đều để chín, ăn nóng sẽ khế vĩ, bớt khí.
Chào đậu xanh, dùng 1 chén đậu xanh, đai sĩch, ninh nhừ với nước rồi cho tiếp gạo vào ninh nhừ. Ăn món này giải được nhiệt độ, khỏi buồn bực, khát nước.
Những món ăn nên tránh trong mùa hè
Theo lương y Nguyễn Anh Đào (nguyên bác sĩ Bệnh viện Y học cổ truyền Quân đội), nắng nóng nhiều người ngại ăn, hoặc ăn uống không khoa học và càng nhịn ăn càng mệt mỏi do thiếu nước. Mùa hè dễ hao tốn khí, nếu không kịp thời bù nước sẽ làm tốn thương nguyền khí, gây mệt mỏi, khó thở, say nắng…
Nguyên tắc ăn uống theo Đông y là thanh đạm, bình bổ, ưu tiên thực phẩm có tính mát, vị đắng, mát bỗng, dễ tiêu và đủ 4 nhóm chất: Đạm, đường, béo, vitamin và khoáng chất. Thực phẩm giải nhiệt phổ biến là rau xanh, hoa quả bổ sung vitamin, tính mát, nhiều chất xơ, giải nhiệt tốt, giảm mặn nhất, tạo bón, tăng cường sức khỏe, dễ chế biến như rau mồng tơi, rau ngót, rau muống, rau diếp, mướp đắng…
Rau củ quả giải nhiệt ưu tiên các loại quả xanh, bầu bí, dưa chuột… tưới sạch, chế biến ăn, hoặc ép lấy nước uống để tốt. Món dưa gang ăn tưới khi chín, hay quả xanh nấu canh tôm/tép rất mát (nhưng không ăn nhiều dưa gang sống vì dễ bị đau bụng, ngược lại mát đừng mệt mỏi).
Đáng chú ý ít là các canh chua bổ dưỡng để làm, để ăn, mát bỗng, ngon miệng như canh chua hải sản, canh hầm, trái, hến, trứng trụ, canh thịt nạc nấu chua, nấm nấu chua, đậu phụ nấu thịt nạc – tôm khô xay nhuyễn… giải nhiệt rất tốt, ngon mát bỗng, vị hăng chua, mặn mặn, kết hợp vị chua của me và các chất giàu rau sống rất ngon miệng.
Đài lưỡng y Đào Công Chính cũng khuyên, tháng 6 nắng nóng, không nên ăn lá hẹ, thịt dê, thịt vịt và các thức lá lách (vì tỉ – lá lách vũng ở thời điểm này).
Đơn uống gì về liệu lượng cần hợp thể trạng từng người. Vì khí hại nhiều nóng, thức ăn mau bị ôi thiu, nên ăn uống phải đảm bảo vệ sinh để tránh bệnh lây qua đường tiêu hóa. Cần hạn chế các món ăn xào, nướng vì dễ gây cảm giác ngán và khó ăn. Giảm thiệt trong mỗi khẩu phần ăn. Hạn chế bia, rượu, hạn chế chất béo, đồ ngọt, thức ăn mặn và bớt thói quen ăn nhiều chất béo vì tăng gánh nặng cho dạ dày và hệ tiêu hóa. Hạn chế các món ăn cay nóng, nhiều gia vị như cà ri, đinh hương, thảo quả, gừng, riềng, ớt, nghệ, hành, tỏi…
Buổi tối trước khi ngủ, tránh ăn nhiều thực phẩm thịt, rau vị cũng làm khó ngủ.
Đơn trái cây và uống nước vào lúc nào?
Mùa hè cần kết hợp các thức uống giải nhiệt, bổ sung nước và tăng cường dưỡng chất cho cơ thể. Đứng top những món giải nhiệt là nước chanh dội dào vitamin C, giá rẻ, dễ uống, dễ pha. Nước chanh (chanh leo cũng tốt) vặt lấy nước cho vài lát vỏ thái nhé làm đẹp da, sát khuẩn, trị ho…
Các loại nước cam, quýt, bưởi tăng sức đề kháng, giải nhiệt, sinh tân dịch, mát phổi, tiêu đờm, thanh nhiệt, lợi tiểu, giải cảm, giảm béo… và không làm tăng cân, nên uống hàng ngày. Các loại nước ép, sinh tố hoa quả, rau củ quả cần dùng thường xuyên, để cơ thể khỏe mạnh, làn da trắng sáng và ngoài giải nhiệt, còn giúp cơ thể bớt nóng nảy, bứt rứt khi nhiệt độ cơ thể lên cao. Nên thêm chút muối vào nước uống (từ 0,5 – 1g muối ăn/lít nước giải khát) để bổ sung nước, muối cho cơ thể.
Ngoài ra còn có các loại nước dưỡng sắc, giải nhiệt ngày nắng nóng như rau má, nha đam, nước ép rau má/ rau diếp… giải nhiệt tốt, mát cơ thể, hạn sốt cao, trị mịn nhất… nhưng không uống nhiều vì dễ làm lạnh bụng, tiêu chảy. Bịnh thường uống 1,5 lít nước/ngày, thì mùa hè phải uống nhiều hơn (2-2,5 lít) để bổ sung lượng muối và nước mất do ra mồ hôi. Nếu làm việc ngoài trời nóng, lượng nước cần bổ sung nhiều hơn.
Theo lương y Nguyễn Anh Đào, buổi tối tránh uống nhiều nước vì sẽ gây tức giấc đi tiểu. Chỉ nên uống nước lọc, chè xanh, đồ uống giải nhiệt tính mát giúp làm mát cơ thể, đẩy thải chất độc. Uống trà tim sen để giúp làm mát cơ thể, dễ ngủ.
Tránh uống cà phê, thức uống có gas. Tránh xa các loại nước ngọt có ga, đồ uống nóng lưỡng lượng. Hạn chế dùng đồ ngọt và lạnh (kem và uống nước ngọt pha đá) vì làm giảm nhiệt độ của dạ dày và ruột gây ra tiêu chảy và đau bụng.
Hoa quả giải nhiệt cần ăn đúng thời điểm, đứng đầu là các loại dưa (dưa chuột, dưa gang, dưa vàng, dưa hấu), chanh, lê, cam, quýt, bưởi… nhiều vitamin, rất tốt cho sức khỏe. Thời điểm ăn tốt nhất là buổi sáng khi cơ thể cần được bồi bổ nhanh năng lượng sau một đêm dài. Hạn chế ăn hoa quả có chứa nhiều đường như mít, vải, nhãn, xoài… vì nóng cơ thể.
Lưu ý ăn hoa quả 1-2 giờ mới nên ăn bữa chính sẽ không bị đầy bụng. Không ăn nhiều hoa quả khi sắp đi ngủ vì sẽ khó ngủ ngon. Không tránh miền hoa quả sau bữa ăn vì sẽ trở thành bùng bùng, tạo bón, không tốt cho tiêu hóa. Cũng không ăn hoa quả thay cằm, gọt hoa quả xong ăn ngay, ép nước hoa quả xong nên uống ngay mới còn nguyên vitamin, khoáng chất…
